Συνάντηση Ομάδας Μεταψυχολογίας

6/11/07 Vassilis Maoutsos I wish that in this newly created Forum there is stimulating writing that will enhance the interest of professionals as well as ordinary people in psychoanalysis. It will be even more important if through this Forum we could draw the lines of the differences between Classical Psychoanalysis and Object Related psychoanalysis that no doubt is most prominent nowadays and easier to comprehend thus more popular and well known. A relatively straightforward way to do so is by means of meta-psychology. Indeed I would suggest that for Freud metapsychology had been his main interest from as early as 1894 when in a most reductionist form he was referring to the concept of 'defence' or that of 'splitting' of the ego without even mentioning the word. I hope that we will often have the opportunity to discuss all these. 27/11/07 Vassilis Maoutsos Following my contribution to the Forum of last week (which I cannot seenow) I would like to stress how impressive and useful I found once againyesterday evening Freud's paper titled 'On the grounds for detaching aparticular syndrome from neurasthenia under the description "AnxietyNeurosis"'. It is the first invisible attempt that Freud made to differentiatethe 'psyche' as an entity of its own and with its own characteristics. He didit not in terms of a 'hypothesis' but in terms of 'clinical facts' that cannot bedoubted. It is as if he is telling us that it is one thing for an individual to beconsidered neurasthenic and awkward and another thing to complain of theabstract symptom of anxiety. Is there anyone who disagrees? In the lattercase a new dimension has made its appearance into human existence i.e thelibido that flows all over the place producing the state of anxiety. It is apaper full of metapsychological implications 4/12/07 Vassilis Maoutsos The Seminar on Metapsychology of the Hellenic Institute of ClassicalPsychoanalysis continued last Tuesday evening with the presentation anddiscussion of Freud's monumental paper titled 'On the grounds for detachinga particular syndrome from neurasthenia under the description "AnxietyNeurosis".One could say a lot about the distinction that Freud makes here betweenNeurasthenia and Anxiety Neurosis as well as with Hysteria although the lastin an indirect only way is discussed in this paper. On the surface it allsounds as if Freud talks about phenomenology. On the surface it sounds asif Freud tells us that the mysterious symptom of anxiety (being against allthe odds fundamentally a somatic symptom) dominates the clinical pictureof any patient who suffers from specific conditions in a way that itcharacterizes none of the other two syndromes i.e hysteria andneurasthenia. The cause, Freud tells us, of the anxiety-symptom relates onehundred per cent with the sexual life of the sufferer be it as it may sexualabstinence, excessive masturbation etc. This is how he had found it to be inhis clinical practice at the time and taking into account the social andcultural environment that he lived in we have no good reason to believethat he is wrong in what he says about his patients. So far so good, onemight say. After all, every doctor working in his surgery has the right tomake even arbitrary observations upon his patients and draw wrongconclusions afterwards. However, his insistence that it is the sexual life ofthe individual with all its ramifications that causes so severe clinicalconditions sounds today to the non-analyst exactly as it sounded then: sobizarre, to say the least. Could it not be better for Freud to say for instancethat the cause of the anxiety was the excessive consumption of meat orcarbohydrates which made people fat and anxious as a consequence? Afterall the idea of 'noxae' that he introduces could be present and justifiable onall the above counts i.e meat metabolites or carbohydrates metabolites orsexual noxae and so on. What is so special about sex other than itsprovocative nature? That was the cunning question that was asked by an experienced onmetapsychological issues member of the Wednesday seminar. The memberof our group added that it could be a substance analogous to cholesterolthat causes the anxiety, a chemical agent, even a sexual by-product of theproduced 'noxae' after chronic masturbation or the lack of it anyhow. Whyspecifically sexual! A superb question the answer to which to my knowledgerarely is given in metapsychological terms at psychoanalytical quartersalthough it is given in the same paper by Freud himself.Indeed, Freud clearly writes that there is 'deflection' of 'somatic sexual'excitation from the 'psyche' and that as a consequence we are faced with'abnormal' employment of that excitation i.e anxiety. In other words heclaims that besides the 'somatic' there is another system in the humanbeing called 'psyche'. The two are communicate with each other. So thesomatic contents of the former if it gets too much by means of excessiveproduction it goes into the latter and then it gets 'deflected' intoeverywhere. Is there something analogous let's say with cholesterol underconditions of abnormal or insufficient fat metabolism? The answer is no.Cholesterol never gets into another system and then it never gets'deflected' into the nowhere. Another system perhaps beyond the 'somatic'could it exist?. Is there perhaps any substance that we know of jumpingfrom the somatic level into another level and then into thin air?. The answeris no. So, it is only in states of 'anxiety' that a substance 'libido', as Freudnames it in the same paper, is produced and the features of this system isthat it is new, biological-like, humanly functioning, and grossly inefficientconsidering that it cannot deal with the energy (libido) that it is supposed tocope with.The only other thing now that remained to be answered in the question ofthe colleague at the seminar had to do with the reason that this new and soimperfect system involved 'sexuality' and not the urinary or thecardiovascular systems or none of the known somatic systems whatsoever.Let's answer that part of the question by asking ourselves the obvious 'whatis the most logically imperfect and uncontrollable thing that we constantlydo in life? Is it smoking? Is it thinking? Is it eating too much? Is it working?.Is it sleeping? Nothing of all these. It is only sexual loving of our body or ofanother person. Therefore by implication the origin of anxiety is founded insexuality with which it has exactly the same characteristics in adult life. It isand it will deterministically be always like that: sexuality and anxiety gohand-in-hand. All the rest follows. The seminar will continue next Tuesday with the same Freud's paper. 11/12/07 Merry Christmas Vassilis Maoutsos We yesterday had the last meeting of the Tuesday Metapsychology Group atthe Hellenic Institute of Classical Psychoanalysis before the break. Wecontinued with the same paper of Freud from the 3rd volume of the SEabout Anxiety Neurosis versus Neurasthenia. We had hoped that we wouldhave finished with its presentation, analysis and discussion so that to startwith the fourth volume of the SE after the Christmas period. However, weonce again were taken over by the richness and the hidden messages ofthis paper so that we will continue with the study of the same paper afterthe New Year.In this meeting the question that we concentrated upon had to do with theuse of the word ‘sexuality’ in Freud’s text. Is it something somatic orsomething psychological? It is certainly easy to say that it is somaticbecause Freud himself says so and because sex is a somatic functionalthough different from ‘sexuality’. It is also easy to say that this issomething psychological because its effects are abstract (i.e anxiety) andtherefore by implication they cannot be somatic. Both views are thereforecorrect: sexuality is somatic as well as psychological. Being an instinctualmanifestation it lies in the frontier between the two. This is where Freudsaw the location of libido-genesis. Does it make sense? Of course it does ifwe follow very closely Freud’s simple but fundamental way of thinking. Onemust be careful never to take Freud’s words out of their metapsychologicalcontext even if these are written as early as 1894 for he will run intoinsurmountable difficulties. Indeed, the word ‘somatic’ is a representationand as such it is only a psychological abstract which does not necessarilycoincide with the material somatic and certainly not all of the time.Therefore, ‘somatic’ and ‘psychological’ are both psychological the onlydifference being that one (somatic) is by far more reliable than the other(psychological). In that sense, when we say that sexuality is both somaticas well as psychological we mean nothing more and nothing less than theobvious namely that the word ‘sexuality’ at times is concrete bodilysexuality and at other times it is abstract sexuality full of airy feelings.The sexual system that Freud introduces in this paper as having its ownenergy (libido) and inadequacies (deflections) lies in its totality between thesomatic and the psychological thus it is the most primal system that wewould expect to find in the whole field of representations. The ‘deflections’to which it is subjected is a clear expression of its primordial origin. But itwas pointed out in the seminar that when Freud makes the distinctionbetween neurasthenia and anxiety neurosis in effect he treats the newsystem as any other biological system which inevitably suffers either if it isunderused (anxiety neurosis) or if it is overused (neurasthenia,masturbation). This is extremely important to remember so that any egowhich is searching for words in order to describe it with the smallest degreeof failure in doing so, are reliable and valid. The seminar will continue on Tuesday the 15th of January. 16/1/2008 Vassilis Maoutsos The first meeting for 2008 of the Metapsychology Group, of the HellenicInstitute of Classical Psychoanalysis took place on the 15th January. It dealtwith the last few pages of the important Freud’s paper “On the Grounds forDetaching a Particular Syndrome from Neurasthenia Under the DescriptionAnxiety Neurosis’. My position has always been that this is a purelymetapsychological paper on the grounds that it describes fully the ‘psyche’as an entity standing on its own right. I am coming back to this pointbecause there was a lively and productive discussion in the group as towhether the 1895-Freud was, metapsychologically speaking, very differentfrom the 1915-Freud. In other words one might easily say that thisparticular paper is a descriptive paper about the negative effects that it hasupon the individual the various sexual practices that he/she adopts egexcessive masturbation, coitus interruptus, abstinence and so on. On theother hand I believe that Freud had conceived of metapsychologicalpsychoanalysis from very early in his career and that he was very consistentalthough not at all outspoken about his understandings which were comingstraight from his personal and informal nevertheless very successfulpsychoanalytical strivings.In this paper Freud describes the genesis of anxiety neurosis as follows:‘…..the mechanism of anxiety neurosis is to be looked for in a deflection ofsomatic sexual excitation from the psychical sphere and in a consequentabnormal employment of that excitation’. The vital question is this: doesFreud see the excitation being deflected by means of avoidance en route tothe outside of the psychical sphere and not being allowed to get partly intothe inside of it or, does he say that the excitation is inside the psyche but itis partly deflected by means of choosing another route which leads iteventually into the outside of the psyche and straight into the somaticspace?If we adhere to the former view which I would call ‘developmental’ becauseit is based on somatic urges we would follow an entirely biologicalperspective but if we adhere to the latter view which I would call‘metapsychological’ because it is based, as Freud says in this paper, on‘ideas’ ( a very complex and libidinally invested concept that needs not tobe discussed any further here) we would follow a psychoanalyticalperspective.So let’s see what is true between the two. At first Freud talks in this paperabout adults who practice sex as a matter of course. Therefore, from thatpoint of view alone he does not talk developmentally. Secondly, the thoughtthat somatic excitation is so huge that for some reason or another getsdeflected from the psychical sphere finds me in a position of totaldisagreement. How could we say that for example human hormonal levels(eg testosterone levels) get so high that the psychic system finds itselfunable to handle them and they develop abnormal courses. Is the humanbeing a sexual beast? Is the human being a biological super-structure? I amsure that no one can support such a view. Therefore, it is not abouthormonal levels or biological sexuality that Freud talks in this paper.However, he does talk about ‘somatic excitement’. At this point we turn tothe metapsychological point of view: something somatic is in factpsychological! Indeed, if instead of instincts we refer to ‘ideas’ thatrepresent the instinct and fill the ‘psyche system’ then the human sexualityis not about instincts as such but about their representatives. Consideringthat ideas being freely produced can be huge in quantity as opposed toinstincts and hormones we may well see a situation that ‘ideas’ can easilybe deflected from the inside of the psyche whenever they find a betterpathway for release than the ordinary sexual one. General Anxiety is anideal pathway. There is so much that can be discussed about this paper. And yet we willcertainly have the opportunity for more because we will find it in front of usall the time. So important I think that it is. Next week the seminar will continue with the study of ‘The Interpretation ofDreams’ 23/1/2008 Vassilis Maoutsos The second meeting for 2008 of the Metapsychology Group, of the HellenicInstitute of Classical Psychoanalysis took place on the 22nd of January.We started off with the fourth volume of the SE. In fact, we dealt withFreud’s famous dream about his patient Irma as it is reported in the‘Interpretation of Dreams’ Apart of Freud’s genius and his ability to talk freely about himself and hisdifficulties one can see in this piece of work Freud’s unifying conception ofthe unconscious as something that is constantly active in him as it was inhis patients. Doctor and patient are in the same boat. Also, theinterpretations that Freud gives to his dream are not ‘deep’ and one mighteven say that important aspects of the latent content of his dream, likeorally generated anxieties, are basically left untouched. In addition, theinterpretations are step by step and always going backwardly. Is it simplyout of ignorance of Freud at the time of the psychosexual developmentalstages and their function? I think that Freud wanted throughout his work to be as little speculative asit was possible so that his ideas were not rejected outright. Indeed, in hisdream with Irma it is perhaps difficult to contradict him with the simpleinterpretations that he gives. It is though important to think that even thesesimple interpretations would not be given by clinicians who resisted the ideaof the active unconscious. Therefore, Freud was right to be very cautious allthe time of what he formulated and for whom. How delicate the issue was and still is could be seen from the fair questionof one member of the group who said that in fact dreams were interpretedin Ancient Greece and that, for instance, the well-known tragedy ofEuripedes ‘Iphegenia in Taurus’ is based on a well known dream. I thoughtthat his comment was a very valuable one. Indeed, in Greek tragedy as wellas in Shakespearian tragedy everything in the dream goes forward andtowards greater complication and enrichment but in Freudian ‘tragedy’every interpretation goes backwards and towards greater simplicity andfundamentalism. That’s the difference between psychoanalysis/mythologyor psychoanalysis/sociology or psychoanalysis/psychiatry etc.Psychoanalysis for Freud was a clinical endeavour even if it was to use allsorts of tools to succeed it its aim. 30/1/2008 Vassilis Maoutsos On the 29th of January the Metapsychology Group discussed the part of the‘Interpretation of Dreams’ titled ‘The Dream as the Fullfilment of a Wish’.It is a straightforward text that claims the impossible: if there is a wish itcan be fulfilled by just going to sleep and dreaming. That’s it! You do notneed to try next day to reach your aim that will fulfill your wish. You do notneed to try harder. You do not need to alter your plans in order to fulfillyour wish at least partially. Freud says nothing of all these is necessary on ashort term basis. He does not say either how or why this happens. He leaves those questionsto be answered later on in his career. Indeed, I would suggest that if he hadgot involved in this little essay with this kind of questions he wouldeffectively have covered a major part of psychoanalysis which was notwithin his intentions at this point in time. Here, he simply interprets sometypical examples of dreams that the reader can hardly object to in view ofthe fact that they almost all relate in one way or another to somatic orchildish needs that get satisfied through sleep and dreaming.In our group there was emphasis upon the gradation that Freud attributesto the interpretation of the dream as fulfilling the needs that the individualhas throughout a broad spectrum: from a higher order of things towards alower order of things and never the other way round. He always interpretswith the direction downwards so to speak. As I said in my previouscontribution to this Forum this is the main difference betweenpsychoanalysis and every science. It is a point that needs to beremembered because later on we will see how Freud developed it not onlyas a piece of theory related to the retrospective unfolding of theunconscious during analysis but also as a piece of psychoanalyticaltechnique (maintained only in classical psychoanalysis nowadays) that leadsfrom higher emotional states that are detached from instinctualrepresentations to lower emotional states that are attached to instinctualrepresentations. 5/2/08 Περικλής Τσιτσάνης Στο 4ο κεφάλαιο της ''Ερμηνευτικής των ονείρων'' ο Freud προχωρεί στη τεκμηρίωση της ήδη διατυπωθείσας θέσης του:''Το όνειρο είναι εκπλήρωση επιθυμίας'' .Χρησιμοποιώντας συγκεκριμένα παραδείγματα και κάνοντας σαφή διάκριση μεταξύ έκδηλου και λανθάνοντος περιεχομένου του ονείρου περιγράφει τη παραμόρφωση που χαρακτηρίζει το πρώτο και συνιστά εμπόδιο στην αποκάλυψη της επιθυμίας.(Άλλα εμπόδια: η μετάθεση, η συμπύκνωση, η λογοκρισία, η δευτερογενής επεξεργασία).Το ξεπέρασμα αυτού του εμποδίου, μέσω των συνειρμών, οδηγεί στη ''καταπιεσμένη ή απωθημένη'' επιθυμία. Βρισκόμαστε ακόμη στη περίοδο ανάπτυξης της πρώτης τοπικής θεωρίας και η θέση του αυτή είναι, βέβαια, ενταγμένη μέσα στο δίπολο ''συνειδητό- ασυνείδητο''. Σε κάθε περίπτωση η ''παραμόρφωση'' του ονείρου έχει αμυντικό χαρακτήρα. Στη τελευταία συζήτηση του σεμιναρίου προέκυψε το ζήτημα του κατά πόσον οι σύγχρονες αναλύσεις ονείρων αναζητούν την ασυνείδητη επιθυμία μέσω των ελεύθερων συνειρμών ή μέσω μεταβιβαστικών ερμηνειών που βασίζονται στο έκδηλο, δηλ. το παραμορφωμένο περιεχόμενο των ονείρων. Κατά τη γνώμη μου στο σημείο αυτό θεμελιώνεται η διαφοροποίηση κλασικής ανάλυσης και αντικειμενοτρόπων σχέσεων, λαμβάνοντας, βέβαια, υπ' όψιν τις μετά το 1900 θεωρητικές απόψεις του Freud. Στις παρυφές, τέλος, του 4ου κεφαλαίου της TRAUMDEUTUNG, ανιχνεύονται οι πρώιμες απόψεις του Freud για τις ταυτίσεις και τα πεπρωμένα των ενορμήσεων. 5/2/2008 Βασίλειος Μαούτσος I have been asked by Greek colleagues to write the summaries of theWednesday Metapsychology Group at least in both languages, Greek andEnglish. I am not sure if I will have the time to do it myself on bothlanguages all the time. It depends upon the time that I will have available.Anyway, today I will write the summary of February 5 in Greek. Η ομάδα Μεταψυχολογίας του Ελληνικού Ινστιτούτου ΚλασικήςΨυχανάλυσης ασχολήθηκε στη συνάντηση της 4ης Φεβρουαρίου 2008 με τοκείμενο του Φροίντ περί ‘Διαστρεβλώσεων στα Όνειρα’ που αποτελεί μέροςτου έργου του ‘Ερμηνεία των Ονείρων’ τόμος 4ος.Δεν θα ασχοληθώ εν προκειμένω με τα συγκεκριμένα παραδείγματα τα οποίαδίνει ο Φροίντ στο εν λόγω κείμενό του προκειμένου να δείξει ότι τα όνειραείναι πέραν και πάσης αμφιβολίας εκπληρώσεις επιθυμιών οι οποίες δενέτυχαν ικανοποιητικής πραγμάτωσης κατά την διάρκεια της ημέρας. Δεν θαασχοληθώ ούτε με τις διαστρεβλώσεις τις οποίες ισχυρίζεται ο Φροίντ ότιεπιδέχονται τα όνειρα προκειμένου να επιτύχουν του απίθανου σκοπού τους,δηλαδή, την εκτός πάσης εξωτερικής πραγματικότητας απόδοσηικανοποίησης μέσω παντελώς εσωτερικών διαδικασιών. Δεν θα ασχοληθώούτε με την απόλυτη θέση την οποίαν παίρνει ο Φροίντ εν προκειμένωδιατεινόμενος ότι πάντοτε και άνευ ουδεμιάς εξαίρεσης τα όνειρα είναιβραχύβιες και μασκαρεμένες εκπληρώσεις ανεκπλήρωτων επιθυμιών. Δεν θαασχοληθώ με κανένα από τα τρία αυτά σημεία διότι ο Φροίντ δεν τους έχειδώσει ακόμη την μεταψυχολογική τους διάσταση η οποία θα τα έθετε και τατρία αυτά σημεία εκτός του χώρου της κοινής λογικής και εντός του χώρουτης λογικής του αυταπόδεικτου. Θα πω μονάχα ένα πρωθύστερο: αν υπάρχειαναζήτηση για την ανεκπλήρωτη ηδονή, για την ανεκπλήρωτη επιθυμία, γιατην ανεκπλήρωτη ανάγκη, συγχρόνως υπάρχει και μία ανάμνηση/γνώση καιβεβαιότητα περί της ύπαρξης της ηδονής και της επιθυμίας η οποία όμωςχάνεται μόλις επιτυγχάνεται. Σ’ αυτό το ιδιάζον φαινόμενο ο Φροίντ θα έρθειπολύ αργότερα μιλώντας περί ενστίκτων για να εξηγήσει συγχρόνως και τηλειτουργία του ονείρου. Η συζήτηση που έλαβε χώρα στη παρούσα συγκέντρωση, σε μία προσπάθειανα μην γίνουν πρόωρες μεταψυχολογικές τοποθετήσεις. δεν ασχολήθηκεπαρά μόνον περιφερειακά με τα ανωτέρω ζητήματα. Βασικά, η συζήτησηπεριεστράφη εφ’ ενός μεν στο κατά πόσο την σημερινή εποχή το όνειρο έχειμεταβιβαστική αξία στα πλαίσια που περιγράφει ο Φροίντ για μερικά εξ αυτώνκαι αφ΄’ ετέρου εάν ένα όνειρο οφείλει να ερμηνεύεται πλήρως. Όσοναφορά την μεταβιβαστική αξία του ονείρου θα πρέπει να αναγνωρίσουμε ότιεν γένει η μεταβίβαση είναι ένα ‘εργαλείο’ στη αναλυτική διαδικασία καιουδόλως ένας αυτοσκοπός. Συνεπώς, στο βαθμό που το όνειρο δίνει τηνευκαιρία για χρήση αυτού του εργαλείου η αξία του καθίσταται τεράστια. Σταπαραδείγματα που παραθέτει ο Φροίντ αυτό είναι απολύτως εμφανές. Όσοναφορά το πόσο βαθιά μπορούμε να φτάσουμε στην ανάλυση ενός ονείρου θαπρέπει να αναγνωρίσουμε ότι έστω κι’ αν το ‘όνειρο’ εμπεριέχει δυνητικά μίατεράστια ποσότητα ενέργειας προς συνειδητοποίηση των αντιπροσωπεύσεώντης αυτό δεν μπορεί παρά να ακολουθεί τον νόμο του ‘εδώ και τώρα’,δηλαδή της σχέσης του ονείρου με την τρέχουσα φάση της ανάλυσης ενόςεκάστου ατόμου. 12/2/08 Βασίλειος Μαούτσος Συνάντηση Ομάδας Μεταψυχολογίας Της 12ης Φεβρουαρίου 2008Μελέτη του ‘Ερμηνεία Ονείρων’ Στο πέμπτο κεφάλαιο αρχίσαμε να ασχολούμεθα με το υλικό των ονείρων. ΟFreud μας λέει εμφαντικά και με πληθώρα παραδειγμάτων ότι το όνειρο τουσήμερα προέρχεται από τα γεγονότα του χθες. Μπορεί να είναι ένα ‘χθες’παραμορφωμένο επειδή το όνειρο προσπαθεί διαρκώς να δώσει μίαπρόσκαιρη ικανοποίηση στο άτομο που πρέπει να ξεκουραστεί για τον αγώνατης επομένης μέρας αλλά δεν παύει το υλικό του ονείρου να είναι πρόσφατοκαι συνεπώς δυνητικά κατανοήσιμο και εξαιρετικά χρήσιμο αν μπορέσει νααναλυθεί επιτυχώς. Κανείς δεν μπορεί να υποτιμήσει τις δυσκολίες πουενέχονται σε μία τέτοια συστηματική αντιμετώπιση ενός ονείρου ιδιαιτέρωςμάλιστα αν λάβει υπ’ όψιν του το γεγονός ότι το όνειρο προκείμένου ναικανοποιήσει την προσπάθειά του να φέρει ένα κλίμα ηρεμίας στη ψυχή τουανθρώπου κάνει διασυνδέσεις απίθανων μεταξύ τους καταστάσεων όπωςφερ’ ειπείν να συσχετίσει ένα προφυλακτικό με ένα παλτό κτλ. Ησκοπιμότητα μιας τέτοιας μετάθεσης της ψυχικής ενέργειας από μία περιοχήαιχμής και επικινδυνότητας σε μία περιοχή φαινομενικής αθωότητας καιασφάλειας είναι προφανής: το άτομο μέσω του ονείρου του ικανοποιείταιασυνειδήτως για τις πλέον ζωώδεις και ενστικτώδεις ανάγκες του χωρίςσυνέπειες και χωρίς άγχος. Σταματήσαμε στο εισαγωγικό μέρος αυτού του κεφαλαίου προκειμένου να τοσυζητήσουμε. Προσωπικά έστρεψα το ενδιαφέρον μου στην μεταψυχολογικήδιάσταση του κειμένου αν και δεν αναφέρεται σαν τέτοια από τον ίδιο τονΦροίντ. Το σκεπτικό μου είναι ότι ο Freud δεν κάνει υποθέσεις περί τωνπηγών και του υλικού των ονείρων. Σκοπός του δεν είναι να πείσει τοναναγνώστη ότι οι ερμηνείες του είναι οι μόνες σωστές. Θεωρώ ότι σκοπόςτου είναι να φέρει τον αναγνώστη στο σημείο να δεχτεί ότι ο ίδιος είναι δυ-σδιάστατος επειδή έχει την ικανότητα να ονειρεύεται. Συνεπώς όποια κι’ ανείναι η ερμηνεία του ονείρου του αυτή δεν μπορεί να είναι ικανοποιητική ανδεν είναι εκτός του πλαισίου της λογικής. Επειδή δε το πλαίσιο της λογικήςείναι απατηλό εφ’ όσον (όπως επεσήμανα την περασμένη εβδομάδα) παύεινα υφίσταται μόλις ικανοποιηθεί η υποκρυπτόμενη επιθυμία συνεπάγεται ότιουδείς το εμπιστεύεται πραγματικά και άπαντες χωρίς να το παραδεχόμαστευιοθετούμε εν τέλει την ‘άλλη’ διάσταση των πραγμάτων. Αυτό όμως εκπρώτης όψεως δεν μας βοηθάει πέραν του να γνωρίζουμε περί του δυσ-διάστατου της ανθρώπινης φύσης. Υπάρχει άραγε κάτι απτό εκτός τηςλογικής το οποίον να μπορεί να εμπιστεύεται ο άνθρωπος και το οποίον ναμην έχει την αυθαιρεσία του ότι τα πάντα είναι σεξουαλικά όπως φαίνεται ναυιοθετεί ο Φροίντ σ’ αυτό του το κείμενο όπως και σε τόσα άλλα?. Ιδού τονόημα του βασικού ερωτήματος το οποίον δικαίως ετέθη στην ομάδα.Επεδέχθην προς στιγμή το ερώτημα ως αληθές συγχρόνως όμως έθεσα τοεξής διπλό ερώτημα: υπάρχει κάποιος στη ομάδα που να θεωρεί ότι δενεπιθυμεί να είναι ευχαριστημένος και τι άραγε θα έλεγε με την λογική του ότισυνιστά την μεγίστη εκτόνωση από τα βάσανα της ζωής?. Ήταν φανερό ότιόλη η ομάδα εδέχθη ότι η μεγίστη λογική έκφραση εκτόνωσης για τονάνθρωπο δεν είναι άλλη από τον θάνατο ο οποίος κατονομάστηκε ακριβώςέτσι. Κατόπιν τούτου έθεσα το εξής ερώτημα: αν για ποικίλους λόγους πουδεν είναι του παρόντος δεχτούμε ότι ο θάνατος δεν μπορεί να υπάρχει ενζωή τότε υπάρχει μία άλλη κατάσταση πέραν της εκτονωτικήςσεξουαλικότητας που μπορεί να προσομοιάζει με θάνατο? Αυτό έγινεαποδεκτό από όλα τα μέλη της ομάδος. Τέλος, συμπέρανα ότι κατά συνέπειαη εκτονωτική σεξουαλικότητα είναι και θα είναι πάντοτε το ζητούμενο τηςανθρώπινης ικανοποίησης ως ο μοναδικός εκφραστής εν ζωή τουασυνειδήτου μέσω της λογικής. Και φυσικά όταν η σεξουαλικότητα δεν αρκείπάντοτε θα έρχεται το όνειρο να συμπληρώσει κατά τον δυνατό καλύτεροτρόπο την σεξουαλικότητα που δεν ικανοποιήθηκε κατά την προηγούμενημέρα.Το σεμινάριο θα συνεχιστεί την επόμενη Τρίτη. 19/2/08 Βασίλειος Μαούτσος Συνάντηση Ομάδας Μεταψυχολογίας τουΕλληνικού Ινστιτούτου Κλασικής ΨυχανάλυσηςΤης 19ης Φεβρουαρίου 2008Μελέτη του ‘Ερμηνεία Ονείρων’ Σήμερα η Ομάδα ασχολήθηκε με το κομμάτι που φέρεται ως ‘Νηπιακό Υλικό’ των ονείρων. Στη πράξη το υλικό των ονείρων στο οποίο αναφέρεται ο Freud ουδόλως αφορά νηπιακές καταστάσεις εφ’ όσον κάτι τέτοιο θα ήταν εκ προοιμίου ανέφικτο. Ο Freud, όπως συχνά έχουμε την ευκαιρία να διαπιστώνουμε όσοι εξ ημών ασχολούμεθα ενδελεχώς με το έργο του είναι άκρως επιφυλακτικός σε υποθέσεις και ‘άγριες’ παραδοχές περί νηπιακότητας, του τύπου που τόσο συχνά παρατηρούμε σε μεταγενέστερους ψυχαναλυτές ή ψυχαναλυτικές σχολές! Κατ’ ουσίαν ο Freud εν προκειμένω μιλάει κυρίως για υλικό των δικών του παιδικών ονείρων. Μιλάει μάλιστα για πολλά και συγκεκριμένα περιστατικά της ζωής του που παρήγαγαν συγκεκριμένα όνειρα. Φερ’ ειπείν, αναφέρεται στο περιστατικό της διήγησης από τον πατέρα του για την χυδαία συμπεριφορά ενός συμπατριώτη του χριστιανού που έκανε τον μικρό Freud να νιώσει τόσο υποτιμητικά για τον πατέρα του και να συμβάλει στη διαμόρφωση του εφηβικού του χαρακτήρα, των ονείρων του αλλά και των φαντασιώσεών του για το μέλλον του. Παρομοίως αναφέρει το περιστατικό με την εξήγηση της μητέρας του περί των νεκρών κυττάρων των χεριών της και την εξ αυτού και μόνον του γεγονότος τόσο καθοριστική του σύλληψη περί του μεγίστου χρέους του προς την ζωή που δεν είναι άλλο από τον ίδιο τον θάνατο. Η συζήτηση της ομάδος θα μπορούσε να ήταν μία περιγραφή των ονείρων, των γεγονότων και των ερμηνειών των ονείρων όπως αυτά παρατίθενται από τον ίδιο τον Freud. Στην προκειμένη συνάντηση όμως κάτι τέτοιο δεν έγινε πέραν του απολύτως αναγκαίου διότι από μέλη της ομάδος ( και εμού προσωπικά) θεωρήθηκε ότι για άλλη μια φορά ο Freud έχει την ικανότητα να μας εκπλήσσει με την βαθμιαία και σε βάθος ανύποπτου χρόνου ενασχόλησή του με την μεταψυχολογία ενόσω φαινομενικά ασχολείται με την ψυχολογία των ονείρων και μόνον. Το γεγονός ότι ενώ υποτίθεται ότι μιλάει για νηπιακό υλικό των ονείρων στη πραγματικότητα αναφέρεται μόνον σε παιδικό υλικό σημαίνει ότι το όνειρο έχει πάντοτε μία εκ των υστέρων αναφορά στο απώτερο παρελθόν η οποία δεν χρειάζεται απαραιτήτως είναι γνωστή αρκεί μονάχα να βρίσκεται στη σωστή κατεύθυνση. Με άλλα λόγια δεν χρειάζεται απαραιτήτως να γνωρίζουμε το πρώτο (βρεφικό) όνειρο αρκεί να ήμαστε ενήμεροι των βαθμιαίως προς την νηπιακότητα πορευομένων ονειρικών φαντασιώσεων του ανθρώπου. Τα παιδικά όνειρα είναι άκρως βοηθητικά προς τον σκοπό αυτό. Εξεφράσθη δε η άποψη στην ομάδα ότι η εν λόγω ονειρική ή ήμι-ονειρική διαδικασία συνιστά τον ανεστραμμένο ψυχικό κώνο – σε αντιδιαστολή με τον κύλινδρο – όπου η εκάστοτε βάση του κώνου αποτελεί το εδώ-και-τώρα της σκοπιμότητας του παρόντος ονείρου η οποία μακροπρόθεσμα ατενίζει διαρκώς προς την κορυφή του κώνου προς την οποίαν ενδεχομένως ουδέποτε θα φτάσει προ της στιγμής της πληρωμής του ‘χρέους’, δηλαδή του θανάτου. Εν τούτοις, καλώς εχόντων των πραγμάτων διαρκώς θα πλησιάζει προς αυτό που συμπίπτει με το ‘νηπιακό υλικό’ του ονείρου. 26/2/2008 Βασίλειος Μαούτσος Συνάντηση Ομάδας Μεταψυχολογίας τουΕλληνικού Ινστιτούτου Κλασικής ΨυχανάλυσηςΤης 26ης Φεβρουαρίου 2008Μελέτη του ‘Ερμηνεία Ονείρων’ Η σημερινή συνάντηση επικεντρώθηκε στο μέρος του κειμένου το οποίον ασχολείται με τις σωματικές πηγές που προσδίδουν υλικό για το περιεχόμενο του ονείρου. Και εδώ η ευθύτητα και η καθαρότητα των παραδειγμάτων του Φρόιντ μας οδηγεί στο να αντιληφθούμε βαθμιαία και χωρίς περιθώρια αμφισβήτησης ότι το πρωτεύον σε κάθε κατάσταση ονείρου είναι η πάση θυσία διατήρηση του ύπνου σε καλό επίπεδο ανεξαρτήτως των παραμορφώσεων και απίθανων μέσων που μπορεί το όνειρο να χρησιμοποιεί προς αυτό το σκοπό. Το παράδειγμα της ιππασίας και των οδυνηρών δοθυίνων του ιππέα, δηλαδή του ίδιου του Freud μας αφήνει λίγα περιθώρια αμφισβήτησης ως προς την σκοπιμότητα ενός τέτοιου ονειρικού περιεχομένου. Όμως τα σωματικά ερεθίσματα δεν διαφέρουν ως προς την χρήση τους σε ονειρικό επίπεδο από τα εξωτερικά ερεθίσματα. Θα έλεγε κανείς ότι ο Freud σ’ αυτό του το υποκεφάλαιο θέλει εμμέσως πλην σαφώς να μας τονίσει ότι το ‘ψυχικό όργανο’ ουδόλως φείδεται πραγματικών ή φανταστικών καταστάσεων προκειμένου μέσω του ονείρου να δημιουργήσει προϋποθέσεις ‘ξεκούρασης’ και ‘ευδαιμονίας’ (έστω και προσωρινής) για τον εαυτό του θέτοντας σε κίνδυνο ενδεχομένως ακόμη και αυτή την φυσική υπόσταση του υποκειμένου. Τα πάντα θυσιάζονται, τρόπος του λέγειν, στο βωμό της επιβίωσης του ψυχικού οργάνου. Στη πορεία της συζήτησης ετέθη το ερώτημα της υπερβολής που υπάρχει στο όνειρο κι’ αν αυτό δεν είναι κάπως παράδοξο. Είναι σαν μία τεράστια μηχανή που στήνεται προκειμένου να διατηρηθεί απλά και μόνον ένας καλός ύπνος! Που βρίσκεται εν προκειμένω η έννοια της ψυχικής οικονομίας? Εμείς ακολουθώντας το παράδειγμα του Freud που μας προειδοποιεί να μην προτρέχουμε δεν ξεφύγαμε από το κείμενο όπως αυτό εκτίθεται στις συγκεκριμένες σελίδες. Επιφυλαχθήκαμε όμως να καταδείξουμε, πάντοτε μέσω των κειμένων του Freud, ότι το όνειρο είναι ο μικρόκοσμος της ατομικής καθημερινότητας μέσω όμως του οποίου εξυπηρετείται ο μακρόκοσμος του ψυχικού οργάνου με ορίζοντες πολύ ευρύτερους για την επιβίωσή του από εκείνους του ονείρου της επομένης μέρας. 4/3/ 2008 Βασίλειος Μαούτσος Σεμινάριο Μεταψυχολογίας Ελληνικό Ινστιτούτο Κλασικής Ψυχανάλυσης Μελέτη απ’ τη Standard Edition του έργου του Sigmund Freud ‘Ερμηνεία Ονείρων’ Βρισκόμαστε στο κεφάλαιο περί των ‘Συνήθη Ονείρων’ τα οποία κατά τον Freud βρίσκουμε τόσο συχνά να αποτελούν το έκδηλο περιεχόμενο των ονείρων. Τα συχνότερα μεταξύ αυτών είναι όνειρα τα οποία εμφανίζουν το άτομο να είναι γυμνός και να μην ντρέπεται για την γύμνια του ενώ σε άλλα όνειρα το άτομο μας περιγράφει χωρίς ιδιαίτερο άγχος όνειρα στα οποία είδε αγαπητά του πρόσωπα να έχουν πεθάνει να κηδεύονται κτλ. Όλα αυτά αποτελούν φυσικά απωθημένες και συνεπώς ξεχασμένες καταστάσεις του ανθρώπου οι οποίες κατά την διάρκεια του ύπνου έρπουν μέσα σε ένα πλήθος παραμορφωτικών καταστάσεων προς μία προ συνειδητή κατάσταση εξ αιτίας των αναστολών των περιορισμών του ασυνειδήτου. Πρόκειται για ένα κείμενο ‘εύκολο’ στην ανάγνωση με μία μόνον διαφορά η οποία αν δεν ληφθεί υπ’ όψιν ο αναγνώστης θα βρεθεί αργότερα σε πλήθος αντιρρήσεων και αμφισβητήσεων της ορθότητας των λεγομένων του Freud. Πράγματι, σ’ αυτό το κείμενο ο Freud αναφέρεται τόσο συχνά στην παιδική ηλικία ώστε εκ πρώτης όψεως μας δίνει την εντύπωση ότι έχει εγκαταλείψει την πρότερα του μη-αμφισβητούμενη και απλή έκθεση των πραγμάτων προς χάριν μιας ‘υποθετικής’ αξιολόγησης του υλικού του ονείρου της ενήλικης ζωής ως προερχόμενου από πράγματα της παιδικής ηλικίας. Και τότε ως δια μαγείας ο αναγνώστης έρχεται αντιμέτωπος για πρώτη φορά με αυτό που ο Freud κρατούσε για να αποκαλύψει την κατάλληλη στιγμή και το οποίον ονομάζει ‘Οιδιπόδειο Σύμπλεγμα’. Χρησιμοποιώντας την τραγωδία του Σοφοκλή (την οποίαν ο αναγνώστης καλείται να γνωρίζει με λεπτομέρεια. Στο Σεμινάριο δεν ήσαν λίγοι οι παρευρισκόμενοι οι οποίοι αγνοούσαν την υπόθεση της τραγωδίας και την υπόθεση της Σαιξπηρικής τραγωδίας του Άμλετ) ο Freud μας πληροφορεί ότι όλα τα συμβαίνοντα στα ‘συνήθη όνειρα’ είναι απόρροια αυτού και μόνον αυτού του συμπλέγματος. Εδώ ο προσεκτικός αναγνώστης βρίσκεται ενώπιον ενός σαστίσματος. Δεν πρόκειται να διαφωνήσει μαζί του διότι ο ίδιος ο Freud δεν του περιγράφει μία δική του υπόθεση αλλά του εκθέτει ένα μύθο ως την αιτία των ονείρων του. Αυτό σημαίνει ότι ο μύθος αυτός έχει μία γενική και παγκόσμια αξία η οποία κάνει τον αναγνώστη να αναρωτιέται αν ο Φρόιντ πραγματικά πιστεύει αυτά τα πράγματα ή αν βρίσκεται σε μία στιγμιαία έξαρση της φαντασίας του. Ο αναγνώστης βρίσκεται σε κατάσταση απορίας, θαυμασμού, θυμού ή ιλαρότητας. Στην πραγματικότητα ο Freud αποδίδοντας τα όνειρα στην επιβάρυνση του ασυνειδήτου εκ του παγκοσμίου μύθου του Οιδιποδείου συμπλέγματος μας περιγράφει κατά βάση αυτό που θα ονόμαζα το Όνειρο των Ονείρων, το Μέγιστο Όνειρο, το Φοβερότερο εξ Όλων των Ανθρωπίνων Ονείρων, το Ακραίο Όνειρο. Συνεπώς περιγράφοντας ο Freud το Οιδιπόδειο Σύμπλεγμα ως την γενεσιουργό αιτία των ‘Συνήθη Ονείρων’ μας καλεί να πάμε στα βιωματικά άκρα της ύπαρξής μας, δηλαδή στην παιδική ηλικία ως μία άσκηση αναμνήσεων και να δούμε αν θα μπορούσαμε να βρούμε σε ατομικό επίπεδο ένα ‘όνειρο’, δηλαδή ένα συμβάν που να είναι φρικιαστικότερο και περιεκτικότερο από το Ακραίο Όνειρο. Αν κάτι τέτοιο δεν μπορούμε να βρούμε τότε δικαίως το Οιδιπόδειο Σύμπλεγμα συνιστά το παγκόσμιο ψυχικό γεγονός που έχει βιώσει ο κάθε άνθρωπος. Συνεπώς η αναφορά του Freud στη Μοίρα είναι η συνισταμένη της Εγκατάλειψης, της Αιμομιξίας, του Φόνου, της Μαγείας, της Εξουσίας, της Συγκυρίας και του Έρωτα. Αυτά είναι τα συστατικά στοιχεία του Ακραίου Ονείρου του κάθε ανθρώπου. Βασίλειος Μαούτσος 5/3/08 11/3 2008 Βασίλειος Μαούτσος Σεμινάριο Μεταψυχολογίας Ελληνικό Ινστιτούτο Κλασικής Ψυχανάλυσης Μελέτη απ’ τη Standard Edition του έργου του Sigmund Freud ‘Ερμηνεία Ονείρων’ Σ’ αυτή την συνάντηση συζητήθηκε και αναλύθηκε το κομμάτι του κειμένου της Ερμηνείας των Ονείρων το οποίον έχει να κάνει με τους δύο χαρακτηριστικούς μηχανισμούς της λειτουργίας του. Πρόκειται για τους μηχανισμούς που αναφέρονται αφ’ ενός μεν στη Συμπύκνωση των άπειρων στοιχείων του ασυνειδήτου μέσα σε μία εικόνα και εφ’ ετέρου στη Μετάθεση των όποιων ανεπιθύμητων στοιχείων σε αθώα και επιθυμητά στοιχεία. Στην ιστορία της ψυχανάλυσης και στον θαυμασμό μας για το έργο του Sigmund Freud χωρίς αμφιβολία η παράθεση και περιγραφή αυτού του μέρους της Ερμηνείας των Ονείρων καταλαμβάνουν μία εξαιρετικά πρωτεύουσα θέση. Η ομορφιά της βεβαιότητας του Freud περί του τρόπου με τον οποίον το όνειρο με μία πράξη ‘θρασύτητας’, θα έλεγα, παρακάμπτει κάθε ίχνος λογικής και αρχίζει να επιλέγει μόνον ότι του αρέσει και να αγνοεί ότι δεν το εξυπηρετεί στους σκοπού του προκειμένου να διατηρήσει ένα καλό επίπεδο ύπνου για το υποκείμενο είναι άκρως ερεθιστική και σίγουρα ακουμπάει την ψυχή του κάθε ανθρώπου ο οποίος γνωρίζει πέραν κάθε αμφιβολίας ότι ο ίδιος έχει υπάρξει θύμα του εαυτού του και της δικής του εσωτερικής και ακατανόητης θρασύτητας. Κι’ όμως ο αυθαίρετος αυτός τρόπος επιλογής των εικόνων που φτιάχνουν το όνειρο έχει μέσα του μία εσωτερική σοφία που δικαιολογεί την τόση θρασύτητα. Ας σκεφτούμε για μια στιγμή: τι είναι καλύτερο να ξεκουραστεί ο άνθρωπος για λίγο με ένα όνειρο ή να σκάσει απ’ τη δουλειά, απ’ την κόπωση και απ’ την διαρκή αποτυχία του να ψάχνει να βρει την κρυμμένη αλήθεια της ζωής του, το νόημα του αγώνα του για βιοπορισμό και όλα τα περί αυτά; Σίγουρα, όλοι μας θα πούμε ‘ναι, χρειάζεται ο άνθρωπος κάποια ξεκούραση, ας προστατεύσουμε για λίγο την βιολογία μας, τον εαυτό μας!’. Ο αναγνώστης, ακόμη και ο πλέον αντιδραστικός αναγνώστης του Φροίντ, γνωρίζει βαθιά μέσα του ότι η βιολογία του υπερτερεί της ψυχολογίας του έστω κι’ αν αμφότερες αυτές οι έννοιες είναι αμιγώς ψυχολογικές, έστω κι’ αν μόνο φαινομενικά είναι αντίθετες. Πράγματι, ο αναγνώστης που έχει ξεκινήσει την μελέτη του έργου του Φροίντ από την αρχή, από το ‘Προσχέδιο για μία Επιστημονική Ψυχολογία’, γνωρίζει ότι καθώς ο συγγραφέας του εξηγεί τα περί συμπύκνωσης και μετάθεσης στο ονείρου, στη πράξη μελετάει κάτι δικό του, τις δικές του απορίες για τον εαυτό του και για την πνευματική του υπόσταση, κάτι που γίνεται με ένα εντελώς ιδιότυπο τρόπο. Ο τρόπος του Φροίντ συνίσταται πάντοτε σε μία σαγηνευτική αποπλάνηση του αναγνώστη σύμφωνα με την οποία αρχίζει με τα πλέον αθώα επιστημονικά επιχειρήματα του ‘Προσχεδίου’ και βαθμιαία τον οδηγεί στα πλέον απίθανα πράγματα του μυαλού έτσι ώστε να μην τρομάξει και κλειστεί εξ αρχής στην αυταπάτη της λογικής του. Ο Φροίντ έχει μάθει τον αναγνώστη του να παραδέχεται το αυτονόητο ότι, δηλαδή, η βιολογία του είναι το υπέρτατο αγαθό της ζωής και του δημιουργεί κατ’ αυτό τον τρόπο την πεποίθηση μέσα του ότι ψυχολογία και βιολογία είναι σύμμαχοι στη πορεία της ζωής. Έτσι ο αναγνώστης κατ’ αρχάς δεν αντιλαμβάνεται ότι η έννοια της βιολογίας δεν είναι παρά μία ψυχολογική μεταφορά μιας ακραίας ανάγκης του ανθρώπου για κάτι επιτέλους χειροπιαστό στα δαιδαλώδη ερεθίσματα του ασυνειδήτου του. Καθώς όμως προχωράμε ο Φροίντ μας αποκαλύπτει σιγά-σιγά την απίστευτη αλήθεια, λέγοντας μας ότι στη πράξη δεν υπάρχει βιολογία, δεν υπάρχει σταθερότητα, τίποτα χειροπιαστό δεν υπάρχει για πολύ ώρα. Το πλέον χειροπιαστό είναι αυτό που υπάρχει κατά την διάρκεια του ονείρου το οποίο μιμείται την βιολογική σταθερότητα και βασικά δεν συνίσταται σε τίποτα άλλο από μία σωρεία συμπυκνωμένων και αλλοπρόσαλλων ψεμάτων που σκοπό έχουν να συντηρήσουν αυτό που πιστέψαμε ότι είναι η μεγαλύτερη αξία της ζωής, δηλαδή, η βιολογία των ξεκάθαρων εννοιών και χειροπιαστών πραγμάτων: ‘…ναι, η ξεκούραση του ονείρου προέχει. Και μετά απ’ αυτό συνεχίζουμε και πάλι…’. Αυτό μας δίνει το όνειρο με τον πλέον ακραίο τρόπο: η Συμπύκνωση και η Μετάθεση είναι απαραίτητες καταστάσεις για να σωθεί ο άνθρωπος! Αναρωτιέται κανείς που δεν έχει υποστεί πλήρως την σαγηνευτική μέθοδο της περιγραφής του Φροίντ - όπως αναρωτηθήκαμε κι’ εμείς στο Σεμινάριο - πως του ήρθε του Φροίντ αυτό το δίδυμο των εννοιών έστω κι’ αν την αλήθεια τους, όπως προανέφερα, άπαντες βιωματικά την ασπαζόμαστε;. Γεγονός είναι πως οι προθέσεις του Φροίντ δεν σταματούν στο να μας πείσει περί της αλήθειας αυτών των μηχανισμών διότι ο ίδιος ουδόλως φαίνεται να θεωρεί ότι λέει κάτι σημαντικότερο του συνήθους. Κατά τον Φροίντ ο αναγνώστης προσδοκάται να βυθίζεται διαρκώς στο ασυνείδητό του καθώς μελετάει τα κειμενά του έτσι ώστε να αυτοαναλύεται, τρόπον τινά, χρησιμοποιώντας όλο και λιγότερο συνειδητά την λογική του. Το αίτημά του αυτό πηγάζει εκ του γεγονότος ότι θεωρεί πως ότι λέει είναι αυτονόητο για τον αυτοαναλυόμενο αναγνώστη που στερείται υποθέσεων και παραδοχών που ταλαιπωρούν την σκέψη. Αυτό του δε το αίτημα δεν είναι βασισμένο σε αυθαιρεσία αλλά στο ότι μπορεί να περιγράφει το ψυχικό όργανο επί τη βάσει των ελαχίστων παραδοχών που δεν αμφισβητούνται από απολύτως κανέναν χωρίς σοβαρές συνέπειες για την ίδια την λογική υπόσταση. Έτσι λοιπόν η Συμπύκνωση και η Μετάθεση δεν είναι τίποτα το ιδιαίτερο. Όπως οι ‘λέξεις’ της συνείδησης μας έχει εξηγήσει ότι είναι συμπυκνωμένες προσπάθειες αντιμετώπισης του ασυνειδήτου εν εγρηγόρση έτσι και το ‘όνειρο’ είναι συμπυκνωμένες προσπάθειες αντιμετώπισης του ασυνειδήτου εν υπνώσει. Ας μην εντυπωσιαζόμαστε. Ο Φροίντ και πάλι δεν μας λέει κάτι νέο. Αυτό είναι το μόνο νέο που μας λέει! Και σε ότι ακολουθήσει αυτό θα μας επισημαίνει: το ζήτημα δεν είναι να μάθουμε κάτι νέο αλλά κάτι ‘γνωστό’ που άλλοτε το μεταθέτουμε και το συμπυκνώνουμε με τον ένα τρόπο και άλλοτε με τον άλλο. Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα! Πρόκειται για τον αγώνα που κάνει ο κάθε άνθρωπος με το ασυνείδητό του και σε κάθε επίπεδο συνειδητότητος του άλλοτε με λέξεις και άλλοτε με εικόνες. Βασίλειος Μαούτσος 11 Μαρτίου 2008